Sigortasız çalışan işçi ne yapmalı?

Okuyuculardan sigortasız çalışmayla ilgili çokça soru alıyoruz.

Hürriyet gazetesi yazarı Noyan Doğan’ın bugünkü yazısı…

Kimileri, işverenin, sigortasız çalıştırdığından şikâyet ediyor; kimileri sigortalı çalıştığını ancak primlerinin yatmadığını sonradan öğreniyor. Kimi okuyucular da son 9 aydır sigortasız çalıştığını, defalarca işverene söylemesine rağmen bir türlü sigortasının yapmadığını söylüyor. Peki, sigortasız çalışan ne yapacak, hakları neler ve kimi, nereye şikâyet edecek? Yeri gelmişken belirteyim; kimi çalışanlar ise işverenden sigorta yapmamasını, sigorta için ödenecek parayı, kendisine ödemesini de istiyor.

Bilindiği kadarıyla 4 milyona yakın kişi sigortasız çalışıyor. Yanında çok sayıda kişinin çalıştığı işyerlerinde pek sorun yok ama işyeri küçüldükçe sigortasız çalışan oranı da artıyor. Altını çizeyim, işveren, işe aldığı kişiyi daha ilk günden itibaren işe girişini yapmak ve Sosyal Güvenlik Kurumu’na (SGK) bildirmek zorunda. İşverenin, ‘birkaç gün çalışsın, sonra bakarız’ deme lüksü yok. O birkaç gün içinde bile işyerinde olabilecek bir kazadan işveren sorumludur.

ÇALIŞIRKEN ŞİKÂYET EDİN

Sigortasız çalışmayı ikiye ayırayım. Birincisi, okuyuculardan gelen şikayetlere bakıldığında da ortaya çıkıyor, çalışanın işyerinde çalışırken, sigortasının yapılmaması. Burada yapılacak ilk iş, çalışanın, hangi ilde çalışıyorsa, oranın SGK il müdürlüğüne başvuruda bulunması. Başvuru, yazılı yapılacak ve işyerinde sigortasız çalıştırıldığına dair olacak. Bir yol daha var; o da, Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı iletişim merkezi aranabilir.

Peki, böyle bir durumda ne oluyor? İşçinin gerek yazılı başvuru yapması gerekse de telefonla araması sonucu SGK müfettişleri işçinin çalıştığı işyerine gelerek, inceleme yapıyor. Bu inceleme sırasında çalışan, işyerinde çalışıyorsa tespit kolay; o gün itibariyle çalışanın sigortası başlatılıyor. Uzun zamandır o işyerinde çalışıyorsanız, müfettişler işyeri evrakları ve diğer çalışanların beyanları ile geçmiş bir yıla kadar çalıştığınız gün kadar sigortalılık hakkı size veriliyor. Bu denetim sadece şikayet eden işçi için değil, aynı işyerinde başka sigortasız çalışanlar da varsa onlar da bu imkan yararlanıyor.

HAKLARINIZ NELER?

Sigortasız çalışmanın ikinci boyutu ise işyerinden ayrılmış olmak. Yani, bir süre işyerinde sigortasız çalışıp, ayrıldıktan sonra sigorta hakkının talep edilmesi durumu. Bu hak, çalışanlara tanınmış. Eğer bir işyerinde sigortasız çalıştıysanız ve sonradan o işyerinden ayrıldıysanız; beş yıl içinde hizmet tespit davası açma hakkınız var. Tespit davası diyorum, çünkü o işyerinde çalıştığınızın tespit edilmesi gerekiyor. Bu da çok kolay değil, SGK müfettişlerinin işyerindeki ücret, işe giriş-çıkış kayıtları gibi belgeleri incelemesi gerekecek. Hele ki, işveren, çalışanın ücretini elden ödemişse iş iyice sıkıntıya girer. Bu durumda sadece diğer çalışların tanıklığı ile de müfettişler sonuca varamıyor. Neden? Çünkü sadece çalışanın şikayeti ile geriye dönük sigortalı olunamıyor, hizmet kazandırılmasına karar verilemiyor. İşte bu yüzden hizmet tespit davası açılması gerekiyor. Burada da yapmanız gereken öncelikle SGK’ya, sigortasız çalıştığınız tarihleri belirterek, müracaat etmeniz. SGK, 60 günlük inceleme süresi içinde o işyerinde çalıştığınıza dair tespitte bulunursa sorun yok, tespit edemezse hizmet tespit davası açmanız gerekiyor.